طراحي داخلي اداري

معماري مسجد جامع يزد

مسجد جامع كبير يزد يكي از شاهكارهاي بديع در معماري مساجد ايراني است كه داراي تزئينات زيبا و منحصربه¬فردي درون خودش است. آدرس اين مسجد نيز به شرح زير است:
ضلع غربي‌ خيابان‌ امام خميني، انتهاي ‌خيابان مسجد جامع، محله دروازه شاهي
اولين امير كاكويي به نام امير علاءالدوله كالنجار، در قرن ۵، باني مسجد جامع يزد است. در اين زمان بيشتر شمال شرق يزد در دست توسعه بوده است.
قنات¬هاي متعدد، مساجد، مدارس و كتابخانه¬ها تنها بخشي از آباداني¬هايي است كه آل كاكويه در يزد برجا گذاشتند كه به راحتي نمي¬توان از اين آثار چشم پوشيد ضمناً آخرين فرد از اين سلسله يعني امير فرامرز در سال ۵۳۶ از دنيا رفت.
آنچه امروزه از مسجد جامع يزد برجاي‌مانده است، يادگار دوران حكومت آل مظفر در سال ۸ و ۹ هجري است.
تعمير و مرمت مسجد جامع يزد به دست سيد ركن‌الدين بوده است كه بعد از احداث بقعه، ميدان، آب‌انبار و ساعت، اقدام به اين كار نموده است و بعدها، نفرات ديگر نيز به ساخت، احيا و مرمت مسجد مشغول بوده¬اند.
عقيده¬اي عده¬اي به اين صورت است كه اين مسجد داراي آتشكده¬اي بوده است كه قبل از اسلام و حتي بعدازآن نيز برپا بوده است اما دلايل كافي دال بر اين موضوع وجود ندارد.
آنچه مسلم است در قرن ۵، امير كاكويي به نام امير علاءالدوله كالنجار پس از ورودش به يزد، اقدام به تعمير و نوسازي مسجدي مي¬كند كه نامش مسجد جمعه شهرستان بوده و در آن زمان سه درجه نسبت به قبله اصلي در شرق انحراف داشته است نيز همسر امير به نام ارسلان خاتون، اقدام به احداث مناري در كنار مسجد مي¬كند كه تا قرن ۹ نيز برجا مي¬ماند.
‌مسجد ديگري با طرح تك ايواني گنبد در جوار مسجد عتيق و در سمت غربي آن، به دست علاءالدوله گرشاسب فرزند امير كاكويي، احداث مي¬شود.
در صحن فعلي مسجد جامع يزد، پايابي از قنات زارچ هست كه مؤسس آن نيز علاءالدوله گرشاسب بوده است همچنين او در ضلع غربي، جماعت خانه¬اي را احداث مي¬كند كه در سال ۱۲۴۰، شبستان شازده بر روي آن ساخته مي¬شود.
دختران فرامرز ابن اميرعلي ابن فرامرز از سال ۵۳۶ به بعد، براي خود مقبره و شبستاني را ساخته و به اين مسجد اضافه مي¬كردند.

سيد ركن‌الدين محمد بن قوام الدين بن نظام حسيني يزدي قاضي، بنيان¬گذار پايه¬هاي مسجد جامع نو در بين سال¬هاي ۷۲۴ تا ۷۲۸ هجري را در پشت قبله مسجد جامع يزد بر عهده داشته است.
مولانا عفيف الدين در سال ۷۳۲ هجري نيز مناره¬اي بر سر گنبد مقصوره قديم مي¬زند و سپس سيد شمس الدين فرزند سيد ركن الدين، موقوفات جديدي را به مسجد اضافه مي¬كند و در سال ۷۷۷ هجري است كه درگاه جديدي را از مسجد جامع قديم به جديد مي¬گشايند كه در زمان حكومت شاه يحيي بوده كه معروف به ضلع كرياس شرقي است.

تغييرات زيادي در قرن ۹ و در زمان تيموري متوجه مسجد جامع يزد مي¬شود.
خواجه جلال الدين خوارزمي در سال ۸۰۹ هجري، پايابي را در مسجد ساخته و نيز تمام گنبد خانه را كاشي¬كاري مي¬كند.
در سال ۸۱۹، ساخت‌وساز جديدي توسط شاه نظام كرماني صورت مي¬گيرد، وي كاشي¬كاري مسجد را تمام و كتيبه¬اي به خط بهاءالدين هزار اسپ (سوره فتح) بر صحن مسجد زده كه امروزه تنها بخشي در دو طرف ايوان باقي‌مانده است. وي همچنين القاب شاهرخ را بر روي كتاب‌هاي در درگاه مسجد زده و بر دست راست صفه جماعت خانه و گنبدي احداث مي¬كند.

در سال ۸۳۶ هجري نيز مسجد به دستور ستي فاطمه همسر اميرچقماق شاهي، توسط سنگ مرمر فرش مي¬شود، دو ستون به دو طرف ايوان تراشيده شده و نيز گنبد كاشي¬كاري مي¬شود كه جايگزين منبر قديمي مي¬شود.
خواجه معين الدين ميبدي نيز در سال ۵۶۱ هجري، اقدام به مرمت جماعت خانه شاه نظام مي¬پردازد كه در حال ويراني بوده است.
در سال ۸۶۲ نيز در زمان اميرنظام الدين حاجي قنبر جهانشاهي، چهره مسجد جامع يزد عوض مي¬شود و اقدامات ساختماني زيادي در آن رخ مي¬دهد نيز با تراشيدن القاب پادشاه ميرزا جهانشاه قره قويونلو را بر كاشي تراشيده و بر سردر مسجد حك مي¬كند.
آقا جلال الدين محمد مشهور به مهتر جمال، در زمان شاه‌طهماسب صفوي، كه حاكم يزد بوده است، دو منار بر سردر رفيع مسجد اضافه مي¬كند. يكي از دو مناره سردر اصلي نيز داراي دو مسير حركت مستقل است.
سرداب‌هاي در زير صحن مسجد وجود دارد كه با آجر و كاشي مزين شده و دو راه ورودي به سردابه نيز در اضلاع شمالي و غربي قرارگرفته است.
در دوره افشاريه نيز خبري از اقدامات ساخت‌وساز نبوده است اما در دوران زنديه و در تاريخ ۱۱۷۲ هجري، كتيبه¬اي در كرياس ضلع شرقي نصب مي¬شود كه بر روي آن نيز وقف‌شده بوده است مربوط به مسجد جامع قديم.
در دوران قاجار، اقدامات ساختماني زيادي نيز رخ مي¬دهد كه همراه است با حكومت فتحعلي شاه قاجار و شاه محمدولي ميرزا در يزد كه در سال ۱۲۳۶ هجري اين اقدامات شروع و در سال ۱۲۴۰ خاتمه مي¬يابد.
فرمانرواي يزد دست به تخريب بخش¬هاي قديمي مسجد زده و رواق¬هايي را اضافه مي¬كند كه امروزه در صحن فعلي مسجد جامع يزد مشاهده مي¬كنيم.
شبستان بزرگي در ضلع غربي مسجد مي¬سازد و نيز انحراف قبله را اصلاح مي¬كند كه در حال حاضر مشهور به شبستان شازده است.
در اين زمان است كه موقوفات قديمي مسجد روبه‌زوال مي¬روند و به علت عدم ضمانت مالي، مسجد طي يك قرن رو به نابودي مي¬رود تا اينكه در سال ۱۳۴۹، احياي مسجد به دست هيات حاميان مسجد كبير يزد، به نظارت حاج سيد علي وزيري و به ياري محمدتقي مصطفوي، صورت مي¬گيرد و در اين زمان است كه تصميم بر اين مي¬شود كه بقاياي بناهاي اوليه را تخريب و شبستان¬هاي جديد در ضلع شرقي احداث شود.

محراب اين مسجد از مرمر به‌صورت يكپارچه است كه البته گفته مي¬شود خاكي كه از آن براي ساخت محراب مسجد جامع يزد استفاده‌شده است، تربت امام حسين (ع) بوده است كه از كربلا به يزد آورده شده است.
علي جندقي نيز در سال ۱۳۲۷ و طي چاپ مقاله¬اي در مجله يغما، به شرح‌حال مسجد جامع يزد پرداخته نيز گزارشي از مرمت آن نوشته كه در قسمتي از اين مقاله در توصيف مسجد قبل از مرمت آورده است:
«كاشي مناره‌ها و قسمت¬هايي از گنبد و ايوان، شكسته و ريخته و آجرفرش بام¬ها، خردشده و سقف و ستون، شكاف برداشته و سنگ¬هاي مرمر پيشگاه، به وضعي نامنظم و نامطلوب درآمده و كتيبه بزرگ دور گنبد و ايوان، در شرف ريختن بود. اين وضع رقت‌بار، هر بيننده صاحب دلي را متأثر مي‌ساخت و بسي جاي دريغ و افسوس بود كه اين بناي عظيم، كه به همت مرداني چند، استوارشده و در طول قرون گذشته، يادگار پرافتخار مسلمين و نمودار احساسات مذهبي بوده، خراب و ويران گردد »
با استفاده از اين مقاله و مقايسه عكس¬هاي قديم و جديدي كه هست مي¬توان از اراده قوي مردي حرف زد كه مسجد جامع يزد را از تخريب نجات داد.

حجت‌الاسلام حاج سيد علي وزيري نيز توانست با تأسيس حيات حاميان مسجد جامع يزد، گام مهمي را راستاي تعمير و احياي مسجد بردارد. تنها كافي است كه عكس¬ها را باهم مقايسه كنيم تا همت اين مرد براي ما مشخص گردد.
مسجد جامع يزد در وسط شهر قديم و در حصاري قرارگرفته است. كل مساحت آن به همراه زيربنا در حدود ۹۸۰۰ مترمربع است و مساحت قسمت¬هاي مزين به كاشي، حدود ۵۰۰ مترمربع.
طول و عرض مسجد جامع يزد هم به ترتيب ۱۰۴ و ۹۹ متر است.
مسجد جامع يزد داراي هفت مدخل است كه به راه¬ها و كوچه¬هاي زيادي راه دارد.

باني اوليه مسجد نيز علاءالدوله كالنجار بوده كه در زمان ملك شاه سلجوقي در يزد، امارت داشته و فردي مذهبي بوده است. وي در سال ۵۰۴ در يزد به دنيا آمده و در سال ۵۲۷ هجري قمري فوت نموده است.
آثار تاريخي او نيز فعلاً ويران‌شده‌اند.